Miasto usytuowane w południowej Polsce nad Wisłą, stanowi jedno z największych i najstarszych miast Polski o wysokich walorach kulturowych i architektonicznych.

Pierwsze ślady osadnictwa na tych terenach sięgają paleolitu. Zalążkiem miasta było wzgórze wawelskie, gdzie w ok. VIII-IX wieku istniał potężny gród, który był najprawdopodobniej jednym z najważniejszych ośrodków w plemiennym państwie Wiślan. Za panowania Kazimierza Odnowiciela (1034-68) Kraków stał się rezydencją książąt i królów polskich, a od 1320 roku był stolicą Polski.

Okres świetności miasta przypadł na czasy panowania dynastii Jagiellonów. W 1596 roku gdy Zygmunt III przeniósł stolice do Warszawy, miasto zaczęło podupadać. Sytuację pogorszyły klęski żywiołowe, a następnie rozbiory Polski. W tym czasie stał się najważniejszym ośrodkiem w zaborze austriackim. Od drugiej połowy XIX wieku stanowił centrum życia kulturalnego i naukowego Polski. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) Kraków był stolicą Generalnego Gubernatorstwa. Po wojnie nastąpił silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta.

Kraków nazywany jest czasem "słowiańskim Rzymem". To miano zawdzięcza wielu wspaniałym zabytkom architektury sakralnej. Ponadto jest ośrodkiem kulturalnym Polski, gdzie znajdują się liczne muzea, instytucje kulturalne, uczelnie państwowe( w tym Uniwersytet Jagielloński jeden z najstarszych w Europie) i prywatne oraz gdzie odbywają się liczne festiwale np.: Festiwal Kultury Żydowskiej czy Festiwal Filmów Krótkometrażowych.

Atrakcje turystyczne Krakowa

Wawel

Wawel to wapienne wzgórze malowniczo piętrzące się na wysokości 228 m n.p.m, na lewym brzegu Wisły. Od strony zachodniej i południowej opada ku rzece wysokie skalne urwisko w którym mieści się głęboka jaskinia (Smocza Jama), gdzie mieszkał legendarny smok wawelski.

Wapienie z których zbudowane jest wzgórze obfitują w liczne rozpadliny, jamy, pieczary, dlatego
obszar ten mógł pierwotnie nazywać się: wądół, wąwał, wąwel. W średniowieczu słowo wąwel oznaczało wąwóz, który dzielił dawniej dwie części wzniesienia. Na Wawelu znajduje się zespół obiektów zabytkowych, z których najważniejsze to: Zamek Królewski i Katedra.

Zamek Królewski na Wawelu

W pierwszej połowie XII wieku w północno-wschodniej części wawelskiego grodu wybudowano wieżę, która była pierwszym murowanym budynkiem o charakterze obronnym. Obwód warowny nadal tworzył drewniano-ziemny wał. Budowę gotyckiej warowni rozpoczęto od wzniesienia nowego pałacu z tzw. Wieżą Łokietkową. Następnie powstały kamienne mury zamku, które podzieliły teren wzgórza na zamek górny z rezydencją władcy i zamek dolny z katedrą, kościołami, domami biskupów i możnych oraz zabudowaniami gospodarczymi.

W okresie panowania Kazimierza Wielkiego gotycki pałac królewski został rozbudowany i dokończono wznoszenie katedry. W tym czasie powstała tzw. Baszta Złodziejska, która służyła jako więzienie. Przy południowym odcinku muru obronnego wybudowano także Baszę Panieńską oraz, nie zachowane do naszych czasów, baszty: Szlachecką i Tęczyńską.

Władysław Jagiełło podwyższył cały obwód murów i wzmocnił go przez budowę przedmurza z wykuszami. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka wzniesiono dwie największe baszty. W północno-zachodnim narożniku zamku górnego powstała Baszta Senatorska, a w południowo-zachodnim narożniku zamku dolnego Baszta Sandomierska.

W XVI wieku nastąpiły największe przekształcenia królewskiej siedziby. W latach 1502-36 powstały trzy skrzydła mieszkalne wokół pięciokątnego dziedzińca, zamkniętego od południa murem parawanowym. Dziedziniec został ozdobiony trzykondygnacyjnymi krużgankami w formie arkad wspartych na wysmukłych kolumnach. Krużganki pełniły funkcję komunikacyjną i reprezentacyjno-towarzyską. Można było z nich oglądać uroczystości i turnieje rozgrywane na podwórcu. Pracami architektonicznymi kierowali wówczas m.in. Franciszek z Florencji, Bartłomiej Berecci, mistrz Benedykt i Eberhard Rosenberg.

W latach 1517-1533 według projektu Berecciego wybudowano renesansową Kaplicę Zygmuntowską, grobowiec-mauzoleum ostatnich Jagiellonów, nazywaną "perłą renesansu na północ od Alp".

Na przełomie XVI i XVII wieku Giovanni Trevano przebudował północne skrzydło zamku z polecenia Zygmunta III Wazy. Powstała wówczas reprezentacyjna klatka schodowa, tzw. Schody Senatorskie oraz nowe wnętrza.

Około 1640 roku rozpoczęto budowę nowoczesnego systemu fortyfikacji. Od strony południowej i północy powstały bastiony wzmacniane ziemnym szańcem. Ostatnie prace związane z umacnianiem wawelskiego wzgórza przeprowadzili w połowie XIX wieku zaborcy austriaccy. Wyburzone zostały wtedy stare budynki duchowieństwa katedralnego, w miejscu których powstał szpital wojskowy. Zamiana zamku na koszary spowodowała, że zniszczeniom uległo także wiele wnętrz pałacowych. Po wojnie zamek został odrestaurowany w stylu renesansowym.

Współcześnie Wawel jest wielkim muzeum. Zainteresowani zwiedzać mogą stałe ekspozycje zebrane w kilka działów: Prywatne Apartamenty Królewskie, Komnaty Królewskie, Skarbiec Koronny i Zbrojownia, Sztuka Wschodu, Wawel Zaginiony, Katedra Królewska oraz Smocza Jama.

Katedra Wawelska

Katedra na Wawelu pod wezwaniem świętych Stanisława i Wacława jest koronacyjnym kościołem królów polskich oraz miejscem ich pochówku, a także wielkich Polaków takich jak: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Władysław Sikorski, Tadeusz Kościuszko, Józef Poniatowski
Józef Piłsudski.

Pierwsza romańska katedra istniejąca na tym miejscu była poświecona św. Wacławowi. Ufundował ją Kazimierz Odnowiciel, a jej pozostałości zostały odkryte w czasie XX-wiecznych badań archeologicznych. Budowę drugiej katedry rozpoczęto za Bolesława Chrobrego, następnie kontynuował ją Władysław Herman (dlatego nazywana jest "hermanowską"), a prace budowlane zakończono za panowania Bolesława Krzywoustego. Pozostałością po drugiej katerze jest m.in. krypta św. Leonarda i dolna część wieży Srebrnych Dzwonów. Prawdopodobnie w roku 1089 zostały sprowadzone ze Skałki szczątki biskupa Stanisława Szczepanowskiego. Od tego momentu w katedrze rozpoczął się kult tego świętego.

W XIV wieku rozpoczęto budowę trzeciej katedry, gotyckiej, zachowanej do dziś. Prace zainicjował w 1320 roku biskup krakowski Nanker od budowy kaplicy św. Małgorzaty (dzisiejsza zakrystia).

Katedrę otaczają trzy wieże. Od strony północnej wieża Zygmuntowska, na której umieszczony jest słynny dzwon "Zygmunt", największy i najsławniejszy z dzwonów w Polsce. Wyższa od niej jest wieża Zegarowa, zwieńczona barokowym hełmem, a od strony południowej znajduje się wieża Srebrnych Dzwonów, zwana też Wikaryjską.

We wnętrzu budowli, nad filarami międzynawowymi, umieszczone są cztery posągi Ojców Kościoła: św. Hieronima, Ambrożego, Grzegorza oraz Augustyna. Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się sarkofagi największych spośród Królów Polski: Władysława Jagiełły, Kazimierza Wielkiego, a po przeciwnej stronie, Władysława Łokietka i Władysława Warneńczyka. Grobowce z czerwonego marmuru wykonane zostały przez Wita Stwosza. Nawa główna od prezbiterium oddzielona jest przez poprzecznie ułożoną konfesję św. Stanisława. Została wykonana w latach 1626-29 według projektu Jana Trevano. W konfesji znajdują się relikwie świętego. W prezbiterium umieszczone są stalle kanonicze z ok. 1620 roku, wczesnobarokowy ołtarz i tron biskupi z połowy XVII wieku.

W nawach bocznych ciągną się liczne kaplice, przeważnie z XIV wieku, zazwyczaj jednak później przebudowane. Na szczególną uwagę zasługują m.in: renesansowa Kaplica Zygmuntowska (wykonana przez Bartłomieja Berecciego, w której znajdują się nagrobki królów Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta oraz Anny Jagiellonki), Kaplica dynastii Wazów (mauzoleum dynastii Wazów), Kaplica Mariacka (miejsce pochówku m.in. Stefana Batorego), Kaplica Świętokrzyska( z nagrobkiem króla Kazimierza Jagiellończyka, autorstwa Wita Stwosza), Kaplica królowej Zofii (z polichromią wykonaną przez Władysława Tetmajera), Kaplica Czartoryskich, Kaplica Potockich.

Wyposażenie wnętrza katedry (ołtarze, obrazy, wiele epitafiów i pomników) pochodzi głównie z połowy XVI wieku.

Smocza Jama

Jest to jaskinia krasowa w obrębie zrębu wzgórza wawelskiego, z którą związana jest legenda o Smoku Wawelskim. Przed jamą w 1972 roku ustawiono pomnik smoka autorstwa Bronisława Chromego.

Łączną długość korytarzy jamy wynosi ok. 270 m, a dostępna dla zwiedzających oświetlona trasa turystyczna liczy 81 m. Rozpoczyna się na terenie zamku na Wawelu, a kończy poza jego obrębem.

O jaskini wspomina już Jan Długosz, jednak pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z I połowy XVI wieku. Za panowania króla Zygmunta II Augusta w 1565 roku ze względów bezpieczeństwa zamurowano otwory, ponieważ zamieszkiwali w nich włóczędzy, żebracy i biedota. Za czasem ponownie zaczęto użytkować Smoczą Jamę. Mieściła się tam ciesząca się szeroką sławą karczma (opisał ją w wierszu Jan Andrzej Morsztyn), a nawet dom publiczny. Pod koniec XVIII wieku w wyniku prac fortyfikacyjnych zamurowano dolne wejście od strony Wisły.

W 1842 roku Senat Wolnego Miasta Krakowa zlecił odgruzowanie jaskini i udostępnienie jej publiczności. Gdy miasto zostało zajęte przez Austriaków, dolny otwór jaskini ponownie zamurowano. Wykuto również tunel stanowiący część systemu wodociągów, który w 1918 został wykorzystany do wybudowania kręconych schodów prowadzących do Smoczej Jamy; wtedy także zainstalowano oświetlenie.

Pierwsze badania naukowe Smoczej Jamy prowadził w drugiej połowie XIX wieku prof. Alojzy Alth, a od 1966 roku rozpoczęto kompleksową eksplorację jaskini. W 1974 przebito 4-metrowy tunel do nieznanych korytarzy zlokalizowanych metodami geofizycznymi. W wyniku dalszych badań speleologicznych (m.in. w 1983, 1995 i 1996) odkryto kolejne partie jaskini.

Krakowski Rynek Główny

Krakowski rynek jest największym w całej Europie. Jego wymiary to 200x200 metrów. Został wytyczony podczas lokacji miasta w 1257 roku z rozkazu księcia Bolesława Wstydliwego. Z boków rynku wychodzą zasadniczo po trzy ulice, po jednej ze środka każdego boku i po dwie z narożników kwadratu. Ulica Bracka i Grodzka zachowały swoje pierwotne położenie.

Niegdyś na placu znajdowały się kramy kupieckie, których pozostałością są centralnie umiejscowione Sukiennice. Na rynku znajdują się także: Kościół Mariacki, Kościół św. Wojciecha, Wieża Ratuszowa i pomnik Adama Mickiewicza. Natomiast pod nim zlokalizowane są olbrzymie piwnice. Mieści się w nich kawiarnia Pod Ratuszem i teatr "Maszkaron", a w podziemiach kościoła św. Wojciecha znajduje się Muzeum Dziejów Rynku. Istnieje także podziemne połączenie Wieży Ratuszowej i Sukiennic. Pod powierzchnią placu, od strony ul. Siennej, znajduje się jeszcze przestrzeń licząca ok. 1200 m kw.- tzw. Kramy Bogate.

Rynek otaczają zabytkowe kamienice i pałace. Mieszczą się w nich m.in.: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa i Międzynarodowe Centrum Kultury oraz ekskluzywne sklepy i restauracje (np.:Wierzynek, Hawełka - Tetmajerowska). Na wprost ratusza pod nr 29 znajduje się ulubiona kawiarnia Piotra Skrzyneckiego, twórcy Piwnicy Pod Baranami. Jego figura z charakterystycznym kapeluszem na głowie znajduje się przed wejściem do lokalu.

Kościół Mariacki

Kościół archiprezbiterialny pw. Wniebowzięcia Maryi Panny usytuowany jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego. Według Jana Długosza kościół ufundował biskup krakowski Iwo Odrowąż na miejscu drewnianej świątyni. W latach 1290-1300 wybudowano częściowo na jej fundamentach kościół w stylu gotyckim, a w drugiej połowie XIV wieku dobudowano strzeliste prezbiterium. Na uwagą zasługują okna prezbiterium, w których zachowały się piękne gotyckie witraże z XIV wieku

Obecna bryła kościoła jest efektem jego przebudowy z typu halowego na bazylikowy, która trwała w latach 1392-1397. W wyniku tej przebudowy powstała trzynawowa bazylika, z sześcioma otwartymi do wewnątrz kaplicami, dwiema wieżami i ośmiobocznym prezbiterium.

Charakterystycznym elementem budowli jest drewniany późnogotycki hełm wieży północnej wykonany przez mistrza Matiasa Heringka. Hełm wieży południowej pochodzi z epoki renesansu.
Wyższa wieża (północna) kościoła służyła jako strażnica miejska. W średniowieczu trębacz dawał z niej hejnałem sygnał do zamknięcia lub otwarcia bram w murach miejskich, a także gdy dostrzegł pożar lub zbliżającego się wroga. Do dzisiaj z tej wieży co godzinę grany jest hejnał.

We wnętrzu kościoła znajduje się słynny późnogotycki ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, dzieło Wita Stwosza, powstały w latach 1477-1489. Jest to jeden z największych i najpiękniejszych ołtarzy gotyckich w Europie. Ma formę pentaptyku. Składa się ze środkowej szafy i dwóch par skrzydeł - ruchomej i nieruchomej. Wszystkie rzeźby wykonane są z drewna lipowego polichromowanego i bogato złoconego. Tematem głównym ołtarza jest Zaśnięcie Matki Boskiej. Podczas II wojny światowej hitlerowscy wywieźli bezcenne dzieło sztuki do Niemiec i ukryli w Norymberdze. Został odzyskany po wojnie i starannie odnowiony.

Większość wyposażenia wnętrza świątyni pochodzi z okresu baroku. Obecna polichromia wykonana została pod koniec XIX wieku przez Jana Matejkę i współpracujących z nim malarzy: Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera.

Sukiennice

Sukiennice na przestrzeni wieków ulegały licznym przemianom, a ich obecny kształt w niczym nie przypomina dawnej budowli. W przywileju lokacyjnym Krakowa wydanym w roku 1257 przez księcia Bolesława Wstydliwego, wspomniany władca zobowiązał się postawić kramy dla kupców handlujących suknem. Wybudowano wtedy kamienne kramy z uliczką pośrodku. Następnie pod koniec XIV wieku wzniesiono obszerną halę gotycką, wzdłuż której ciągnęły się stragany otwierające się do jej wnętrza ostrołukowymi arkadami.

W latach 1556-1559 Sukiennice uległy gruntownej przebudowie, która nadała im charakter renesansowo-manierystyczny. Hala uzyskała wtedy sklepienie kolebkowe z lunetami. Przy krótszych elewacjach wybudowano kolumnowe loggie z prowadzącymi do nich schodami. Cała zaś budowla została zwieńczona attyką, autorstwa Jana Marii Padovano. Maszkarony znajdujące się na attyce wykonane były według projektu rzeźbiarza włoskiego, Santi Gucci.

Następnej przebudowy Sukiennic dokonano w drugiej połowie XIX wieku. Pracami kierował Tomasz Żylińskiego. Długie elewacje otrzymały neogotyckie podcienia, do których otwierają się arkadami dawne pomieszczenia kramów, odcięte odtąd od głównej hali. Przebito przejście w poprzek Sukiennic i ozdobiono go ryzalitami. Dekoracje rzeźbiarską nowych elementów architektonicznych zaprojektował Jan Matejko.

Obecnie na piętrze Sukiennic znajduje się Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku. W jej zbiorach znajduje się m.in. monumentalne płótna Jana Matejki: Hołd Pruski i Kościuszko pod Racławicami.

Wieża Ratuszowa

Pierwszy ratusz, zapewne drewniany, prawdopodobnie istniał tu już w XIII wieku. Pod koniec XIV stulecia wzniesiono podłużny jednopiętrowy budynek, położony prostopadle do osi Sukiennic. Przy jego narożniku południowo-wschodnim znajdowała się wieża, zwieńczona strzelistym gotyckim hełmem. W 1562 roku do gmachu ratusza dobudowano od strony północnej spichlerz zwieńczony attyką. Niegdyś w ratuszu mieściły się: Izba Pańska, Izba Ławnicza, a w podziemiach więzienie z izbą tortur.

Zdobiący wieżę gotycki hełm spłonął w 1680 roku w wyniku pożaru wywołanego przez piorun. Odbudowę wieży w latach 1683-1686 prowadził królewski architekt Piotr Beber. Wieża została wtedy zwieńczona nowym hełmem o charakterze barokowym.

Na początku XIX wieku z uwagi na bardzo zły stan budynku podjęto decyzje o jego zburzeniu. Ocalała tylko gotycka wieża. W dolnej części jest wymurowana z ciosów kamiennych, w górnej z cegły pokrytej kamiennym gotyckim laskowaniem. Najwyższa kondygnacja budowli oraz hełm pochodzą z XVII stulecia, natomiast oprawa wejścia i wykusze na pierwszym pietrze są rezultatem prac konserwatorskich prowadzonych w latach 60-tych XX wieku.

Obecnie wejście do wieży strzeże para lwów, powstałych na początku XIX wieku. U wejścia zachował się gotycki portal z herbem Krakowa i godłem Polski. Na parterze znajduje się, unikatowy na skale europejską, zestaw gmerków z 1444 roku. W budynku eksponowane są pamiątki dotyczące historii miasta.

Pomnik Adama Mickiewicza

Pomnik Adama Mickiewicza położony jest na Rynku Głównym, u wylotu Sukiennic w kierunku ulicy Siennej. Zwany jest przez Krakowian "Adasiem". Monument powstał według projektu Teodora Rygiera, a uroczyste odsłonięcie odbyło się 16 czerwca 1898 roku, w 100 rocznicę urodzin polskiego wieszcza.

Pomnik prezentuje poetę stojącego na postumencie u stóp którego, na wielostopniowym cokole znajdują się cztery alegorie: Ojczyzna, Męstwo, Nauka i Poezja. Na cokole widnieje dedykacja: "Adamowi Mickiewiczowi Naród".

W czasie wojny pomnik uległ zniszczeniu, a po jej zakończeniu został zrekonstruowany z elementów odnalezionych w 1946 roku na złomowisku w Hamburgu. Uroczyste odsłonięcie rekonstrukcji miało miejsce 26 listopada 1955, w 100 rocznicę śmierci Mickiewicza.

Adaś jest ulubionym miejscem spotkań krakowian i turystów i najbardziej charakterystycznym pomnikiem tego miasta. Stanowi także centrum wielu uroczystości, manifestacji, happeningów. Pod pomnikiem kibice krakowskich drużyn świętują sukcesy sportowe. W dniu imienin poety kwiaciarki krakowskie składają kwiaty u stóp monumentu.

Z pomnikiem związana jest nowa krakowska tradycja, popularna wśród maturzystów. Po zakończeniu studniówek, abiturienci skaczą na jednej nodze wokół pomnika, wierząc, że liczba okrążeń równa będzie ocenom z ich egzaminu dojrzałości.

Kościół Św. Wojciecha

Przedlokacyjny romański kościół, powstał w pierwszej połowie XII stulecia w miejscu drewnianego kościoła istniejącego tu na przełomie X i XI wieku. Jest to budowla jednonawowa z prostokątnym prezbiterium, zbudowana z kostki kamiennej. Według legendy kościół został wzniesiony w miejscu, gdzie wygłaszał swoje kazania św. Wojciech. Do dzisiejszych czasów zachowały się romańskie okna i portal oraz fragmenty romańskich murów pierwotnego kościoła.

W XVIII wieku obiekt przebudowano podwyższając mury i przekrywając jego korpus eliptyczną, barokową kopułą. W tym czasie dodano również kaplicę Bł. Wincentego Kadłubka i dobudowano zakrystię.

We wnętrzu na uwagę zasługuje krucyfiks w tęczy z początków XV wieku, obraz św. Wojciecha wykonany przez Kaspra Kurcza z początku XVII stulecia oraz figury aniołów, dzieło Antoniego Frączkiewicza z 1 połowy XVIII wieku.

W podziemiach kościoła znajduje się Muzeum Archeologiczne i ekspozycja "Dzieje Rynku Krakowskiego", która przedstawia przemiany stratygrafii Rynku Głównego i najwcześniejsze etapy powstawania kościoła.

Ulica Floriańska

Ulica została wytyczona w czasie wielkiej lokacji miasta w roku 1257 w miejscu dawnego traktu prowadzącego z Krakowa w kierunku północnym. Jej długość wynosi 335 m i prowadzi od Rynku Głównego do Bramy Floriańskiej. Nazwa ulicy pochodzi od wspomnianej bramy.

Początkowo zabudowa ulicy miała charakter przede wszystkim mieszkalny. Domy należały zazwyczaj do zamożnego mieszczaństwa i szlachty. Od końca XVIII wieku zaczęły pojawiać się przy ulicy liczne domy zajezdne hotele, restauracje, muzea, a z czasem sklepy, które wyparły tradycyjną funkcję mieszkalną.

Obecnie ulica Floriańska należy do najważniejszych tras komunikacyjnych w centrum Krakowa. Jej zabudowę tworzą 2- i 3-piętrowych kamienice, które mimo licznych przekształceń zachowały jeszcze pewne elementy dawnej architektury. Na uwagą zasługuje m.in. hotel Pod Różą (nr 14) z okazałym renesansowym portalem i dom Jana Matejki (nr 41), gdzie znajduje się oddział Muzeum Narodowego.

Brama Floriańska

Brama Floriańska jest jedną z czterech baszt, które przetrwały wyburzanie fortyfikacji miejskich w początkach XIX stulecia, pozostałe to: Baszta Pasamoników, Stolarska i Ciesielska. Wybudowano ją na przełomie XIII i XIV wieku z kamienia. Brama Floriańska, licząca 34,5 metra wysokości, należy do najstarszych bram zamykających miasto. Na wypadek oblężenia Krakowa miał jej bronić cech kuśnierzy. Przez nią biegł trakt do Kleparza koło Kościoła św. Floriana.

Nad bramą, od strony Barbakanu, widnieje tarcza herbowa z piastowskim orłem, zaprojektowanym przez Jana Matejkę. Wewnątrz znajduje się klasyczny ołtarz z początku XIX wieku z późnobarokową kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piastowskiej. Od strony ulicy Floriańskiej, bramę zdobi płaskorzeźba św. Floriana, jednego z patronów królewskiego Krakowa.

Barbakan

Został wybudowany w latach 1498-1499 za króla Jana Olbrachta, jako dodatkowe zabezpieczenie Bramy Floriańskiej i znajdującego się przy murach arsenału miejskiego (obecnie Muzeum Czartoryskich). Ta potężna, okrągła budowla z cegły, posiada mury trzymetrowej grubości przeprute otworami strzelniczymi dla artylerii. Całość zwieńczona jest siedmioma wieżyczkami obserwacyjnymi. Krakowski Barbakan jest jedną z trzech tego typu budowli zachowanych w Europie.

Kościół św. Andrzeja

Kościół św. Andrzeja, usytuowany przy ulicy Grodzkiej, jest najlepiej zachowaną świątynią romańską Krakowa. Został wniesiony prawdopodobnie w latach 1079-1098 z fundacji Sieciecha, palatyna księcia Władysława Hermana, na terenie ówczesnej osady Okół. Pierwotnie kościół był poświęcony św. Idziemu.

Dolna, masywna część fasady z otworami strzelniczymi dowodzi o obronnym charakterze budowli. Z zapisów Jana Długosz wynika, że kościół ten jako jedyna budowla w mieście oparł się najazdowi Tatarów w 1241 roku.

Jest to kościół na planie krzyża z emporami i dwuwieżowym masywem zachodnim, którego bryła zachowała wiele z pierwotnego wyglądu. W XVII wieku jego wnętrze przebudowano w stylu barokowym. Na uwagę zasługuje dekoracja stiukowa wykonana przez Baltazara Fontanę oraz rokokowa ambona o symbolicznym kształcie łodzi Piotrowej.

Od strony południowej do świątyni przylegają zabudowania klasztoru Klarysek, a w pobliżu znajduje się pojezuicki kościół św. Piotra i Pawła.

Kościół św. Piotra i Pawła

Kościół usytuowany jest przy ulicy Grodzkiej obok kościoła św. Andrzeja. Został wzniesiony w latach 1596-1616 dla zakonu Jezuitów, jako fundacja króla Zygmunta III Wazy. Plan budowli jest prawdopodobnie autorstwa Giovanniego de Rossis, głównego architekta zakonu Jezuitów. Prace architektoniczne prowadzili kolejno inni budowniczowie Józef Brizio, Jan Maria Bernardoni, a ostateczny kształt kościołowi nadał w latach 1605-1619 Jan Trevano. Jego autorstwa są fasady, kopuły i wystrój wnętrza. Ogrodzenie z rzeźbami dwunastu apostołów powstało w XVIII wieku, według projektu Kacpra Bażanki.

Budowla reprezentuje styl wczesno-barokowy i wzorowana była na architekturze rzymskich kościołów jezuickich. Świątynia posiada jednonawowy korpus w typowym dla baroku systemie ścienno-filarowym, z nawami bocznymi pełniącymi jednocześnie funkcję kaplic bocznych, transept z kopułą na skrzyżowaniu oraz prostokątne prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą.

W niszach, dwukondygnacyjnej fasady, znajdują się posągi świętych jezuickich dłuta D. Heela, a nad portalem głównym godło zakonu Jezuitów; w górnej zaś kondygnacji widnieje św. Zygmunt i św. Wacław.

Stiukowa dekoracja wnętrza, głównie na sklepieniach, jest dziełem G. B. Falconiego. W apsydzie prezbiterium przedstawione są sceny z życia św. Piotra i Pawła oraz posągi patronów Polski: św. Wojciecha i św. Stanisława. W nawach bocznych pojawiają się postacie puttów wplecionych w ornamentalne kompozycje i plafony.

Na uwagę zasługuje nagrobek biskupa Andrzeja Trzebnickiego z końca XVII wieku, a także ołtarz główny z obrazem Józefa Brodowskiego, zaprojektowane przez Kacpra Bażankę oraz nagrobki rodzin Branickich i Brzechffów. Natomiast w prezbiterium świątyni znajduje się grób Piotra Skargi zmarłego w roku 1612.

Collegium Maius

Jest to najstarszy gotycki obiekt Uniwersytetu Jagiellońskiego. Powstał z połączenia kilku budynków zakupionych z fundacji królowej Jadwigi w 1400 roku. Został wtedy wykupiony teren na rogu ulicy św. Anny i Jagiellońskiej, na którym powstało właśnie Collegium Maius. W budynku na parterze znajdowały się lektoria, a na piętrze Stuba Communis (Izba Wspólna), biblioteki i mieszkania profesorskie.

Obecnie mieści się tam Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie gromadzone są eksponaty związane z dziejami tej uczelni. W zbiorach muzealnych znajduje się zespół przyrządów astronomicznych, w tym także te, którymi posługiwał się Mikołaj Kopernik. Do najbardziej cennych eksponatów zalicza się m.in.: astrolabium arabskie z 1054 roku oraz tzw. Globus Jagielloński, na którym po raz pierwszy została pokazana Ameryka.

Collegium Maius posiada malowniczy czworoboczny dziedziniec i krużganki I piętra obiegające wszystkie skrzydła budowli. Od strony ulicy Jagiellońskiej można podziwiać piękny gotycki wykusz.

Słynnymi studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego byli m.in.: Mikołaj Kopernik, król Jan III Sobieski i papież Jan Paweł II.

Dzielnica Kazimierz

Kazimierz jest obecnie dzielnicą Krakowa, niegdyś był osobnym miastem. Założył go w 1335 roku Kazimierz Wielki na wyspie otoczonej od zachodu i południa korytem rzeki Wisły. Na tym terenie, już w okresie wczesnego średniowiecza, znajdowały się osady skupione wokół kościołów św. Michała na Skałce i św. Jakuba oraz wieś Bawół z kościołem św. Wawrzyńca.

Kazimierz otoczony były murami obronnymi z narożnymi basztami i czterema bramami. Z czasem na tym obszarze powstały dwa potężne kościoły, parafialny Bożego Ciała i augustiański Katarzyny. Główną oś miasta stanowiła dzisiejsza ulica Krakowska. Poza obrębem miejskich murów obronnych znajdowały się przedmieścia. Największym z nich był Stradom nazywany również Mostem Królewskim, obecnie teren między Kazimierzem a Wawelem.

W 1494 roku wyrokiem królewskiego sądu na tereny dawnej wsi Bawół przesiedlono Żydów zamieszkujących dotychczas Kraków, co doprowadziło z czasem do opanowania przez nich znacznej części Kazimierza. Dzielnica żydowska, wyraźnie oddzielona od zamieszkałej przez chrześcijan, przez wiele wieków rozwijała się autonomicznie. Powstawały wtedy liczne synagogi (z których obecnie istnieje 7), szkoły i uczelnie, cmentarze, a także okazałe domy mieszkalne. Z czasem Kazimierz stał się ważnym ośrodkiem kultury żydowskiej w Polsce i na świecie, którego najistotniejszymi postaciami byli rabin Mojżesz Isserles oraz Natan Spira.

Prawne przyłączenie Kazimierza do Krakowa miało miejsce już w 1791 roku. Proces integracji przyspieszyło zasypanie, dzielącego obydwa miasta, koryta Starej Wisły. Na jego miejscu utworzono nową ulicę Dietla, nazywaną również Plantami Dietlowskimi.

Kultura żydowska Kazimierza została zniszczona w czasie II wojny światowej. Niemieccy okupanci utworzyli wtedy getto po południowej stronie Wisły w obrębie dzielnicy Podgórze. Przeniesiono tam całą społeczność żydowską Krakowa, a później systematycznie wymordowano ją w obozach zagłady. Przed wybuchem II wojny światowej w Krakowie mieszkało ponad 64 tysiące Żydów. Obecnie społeczność żydowska Krakowa liczy około 150 osób.

Zabytki kultury żydowskiej ulegały znacznym zniszczeniom na przestrzeni wieków, dlatego niewiele z nich zachowało się do współczesności. Były np. wykorzystywane w charakterze magazynów amunicji. Obecnie jednak coraz więcej świątyń i starych kamienic jest odrestaurowywana, a niepowtarzalny klimat Kazimierza przyciąga wielu turystów.

Na Kazimierzu znajdują się synagogi: Stara, Izaaka, Kupa, Wysoka, Poppera, Tempel oraz synagoga i cmentarz Remuh.

Synagoga Stara

Jest najstarszą z synagog zachowanych w Polsce. Niegdyś służyła nie tylko jako dom modlitwy, ale także była siedzibą władz kahalnych i innych instytucji gminy żydowskiej. Zbudowana została prawdopodobnie z końcem XV wieku, a następni gruntownie przebudowana w latach 1557-
1570 przez Mateusza Gucciego. Z tego czasu pochodzi wieńcząca synagogę attyka oraz ostateczne ukształtowanie dwunawowego wnętrza, nakrytego żebrowym sklepieniem wspartym na wysmukłych kolumnach. Przy wejściu do sali umieszczona została kamienna skarbona na jałmużnę z wyrytą datą ukończenia przebudowy synagogi (1570).W początkowym okresie była to tylko synagoga mężczyzn, ale w XVI wieku dobudowane zostały modlitewnia dla kobiet.

Pośrodku świątyni znajduje się bima w kształcie kutego w żelazie baldachimu umieszczonego na dwunastobocznym, kamiennym cokole. We wschodniej ścianie, zwróconej ku Jerozolimie, mieści się aron ha-kodesz - ozdobna szafa do przechowywani zwojów tory.

Na przełomie XIX i XX wieku przebudowano dach i wyburzono budynek kahalny przylegający do bożnicy w narożniku od ulicy Józefa.

Przed I wojną światową i po jej zakończeniu synagoga była poddawana długotrwałej restauracji. Przybudówka tworząca wejście do bożnicy została wtedy rozbudowana o drugie piętro w którym urządzono niewielkie muzeum., gdzie do 1939 przechowywano zabytkowe synagogalia i dokumenty. Podczas II wojny światowej bożnice przekształcono w magazyn. Po jej zakończeniu zniszczona synagoga przez ponad dziesięć lat pozostawała w ruinie. W 1958 roku Żydowska Gmina Wyznaniowa przekazała wciąż zrujnowaną bożnicę w wieczyste użytkowanie Muzeum Historycznemu miasta Krakowa. W 1964 roku zakończono prace renowacyjne i otwarto muzeum poświęcone dziejom i kulturze Żydów.

Na parterze budynku eksponowane są zabytkowe przedmioty rzemiosła artystycznego, używane dawniej w religijnym ceremoniale synagogalnym i domowym, a także obrazy i grafiki przedstawiające żydowską obyczajowość. W dwóch salach na piętrze synagogi znajduje się wystawa prezentująca dzielnicę żydowską na Kazimierzu w XIX i XX wieku oraz zagładę krakowskich Żydów podczas niemieckiej okupacji w czasie II wojny światowej.

Synagoga Izaaka

Synagogę ufundował przewodniczący kazimierskiego kahału Izaak Jakubowicz, po uprzednim otrzymaniu stosownego zezwolenia (30 kwietnia 1638 r.) od króla Władysława IV. W 1644 roku nastąpiło uroczyste otwarcie świątyni.

Jest to barokowa budowla z boniowanym arkadowym portalem. We wnętrzu synagogę zdobi bogata dekoracja stiukowa, dzieło Jana Falkoniego. W czasie prac konserwacyjnych prowadzonych w latach 1983-1995 odkryto niezwykle cenną polichromię pochodzącą z XVII wieku, na którą składają się krótkie teksty modlitw odmawianych podczas świąt. Widnieją one po obu stronach szafy ołtarzowej.

Po II wojnie światowej mieściła się w synagodze pracownia rzeźbiarska i skład dekoracji teatralnych. Po remoncie w latach 1983-1996 bożnica została otwarta dla zwiedzających. Obecnie można w niej obejrzeć archiwalne filmy o życiu Żydów w przedwojennym Krakowie i o ich zagładzie w czasie II wojny światowej, jak również oglądnąć wystawę fotografii krakowskich Żydów.

Synagoga Remuh

W tej świątyni, jako jedynej spośród bożnic na Kazimierzu, odbywają się sobotnie i świąteczne nabożeństwa. Została ufundowana przez Izraela Isserlesa Auerbacha, kupca i bankiera Zygmunta Augusta. Nazwa synagogi nadana została dla uczczenia pamięci, rabina gminy krakowskich Żydów, Mojżesza Isserlesa, zwanego Rabbim Moses - w skrócie: Remuh.

W 1557 roku bożnica spłonęła lecz została odbudowana. Prace architektoniczne prowadził Stanisław Baranek. Współczesny kształt synagogi jest wynikiem gruntowej restauracji przeprowadzonej w 1829 roku. Dalsze prace konserwacyjne prowadzone przed II wojną odbywały się pod kierownictwem architekta Hermana Gutmana.

W czasie okupacji hitlerowskiej w latach 1939-45 w synagodze mieścił się niemiecki wojskowy magazyn. Świątynia uległa wtedy znacznym zniszczeniom, a większość jej wyposażenia została wywieziona lub zniszczona. Po zakończeniu wojny powróciła we władanie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej i została odrestaurowana.

Obecnie bożnica posiada obszerną salę sklepioną kolebkowo. Pośrodku niej mieści się prostokątny almemor, a przy ścianie wschodniej piękny renesansowy aron ha-kodesz, kuty w kamieniu. We wnęce z prawej strony, na kamiennej podstawie znajduje się pulpit dla kantora. Warto zwrócić uwagę na renesansową skarbonę stojącą przy wejściu, na której widnieje napis: "Ofiara za spokój duszy Remuh bł.pam.". Z prawej strony szafy ołtarzowej, we wnęce wschodniej ściany, stoi krzesło na którym, według tradycji, siadywał Remuh. Na ścianie południowej widnieje tablica poświęcona rodzinie Remuh oraz dziesiątki tabliczek upamiętniających zmarłych, w Szabas oświetlanych lampkami.

Przy bożnicy mieści się kirkut założony w 1533 roku, na którym znajdują się cenne macewy z XVI -XVIII wieku. Na cmentarzu mieści się również grób Mojżesza ben Isserlesa, który został tam pochowany w 1572 roku.

Cmentarz Remuh

Cmentarz Remuh, zwany również Starym, położony jest przy synagodze o tej samej nazwie na Kazimierzu. Został założony przez gminę żydowską w 1551 roku i obecnie jest jednym z najstarszych cmentarzy w Europie.

W czasie wojny uległ prawie całkowitemu zniszczeniu. Ocalało wtedy jedynie 10-20 macew, w tym
nagrobek rabina Mojżesza Isserlesa (Remuh). W 1959 roku podjęto prace renowacyjne kirkutu. W ich wyniku odnaleziono i ponownie ustawiono około 700 fragmentów renesansowych nagrobków, z których znaczna część została wmurowana w ogrodzenie cmentarza.

Kopiec Kościuszki

Jeden z czterech kopców krakowskich, poświęcony bohaterowi narodowemu Tadeuszowi Kościuszce. Został usypany na wzgórzu św. Bronisławy (333 m.n.p.m.) w latach 1820-1823. Kopiec ma 34,1 m wysokości i zawiera ziemie z pól bitewnych Racławic, Maciejowic i Dubieńki.

W latach 1850-1856 został opasany przez Austriaków ceglanym pierścieniem fortów. W 1860 roku na szczycie umieszczono głaz z tatrzańskiego granitu z napisem: "Kościuszce".

W czasie I wojny światowej Austriacy, usunęli pamiątkowy kamień, a na szczycie kopca urządzili punkt obserwacyjny. W 1945 roku, w czasie wyzwalania Krakowa, kopiec stał się punktem obserwacyjnym i siedzibą dowództwa wojsk radzieckich.

Po II wojnie światowej przystąpiono do niszczenia poaustriackiego fortu, które trwało do 1957 roku wskutek protestów miłośników zabytków i specjalistów, którzy uznali całe przedsięwzięcie za nieopłacalne. W 1977 roku w odrestaurowanej części fortu powstał hotel. Przy kopcu znajduje się małe muzeum pamiątek po Kościuszce, a z jego szczytu można podziwiać wspaniałą panoramę Krakowa.

Błonia Krakowskie

Obecnie zielona przestrzeń Błoń zamknięta jest w trójkącie ulic Focha, 3 Maja i Piastowskiej. Zajmuje powierzchnie 48 ha. Niegdyś były to rozległe tereny zalewowe, poprzecinane zakolami odnóg Wisły i Rudawy. W średniowieczu na wysepkach wśród bagien przebywali oczekujący śmierci cholerycy, których podczas epidemii przewożono tu z Karkowa. Tereny te były własnością miasta już od XV wieku, a mieszkańcy sąsiednich wsi mieli prawo wypasania na tym obszarze bydła.

Po osuszeniu bagien Błonia stały się miejscem do organizowania dużych zgromadzeń. Były świadkami ważnych obchodów, rocznic i wydarzeń z historii narodu polskiego. W 1809 roku odbyła się na Błoniach parada wojsk Księstwa Warszawskiego, pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. W 1910 roku obchodzono tu 500 letnią rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem, a w 1933 Józef Piłsudski odbierał paradę uświetniającą obchody zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Na Błoniach odbywały się również msze z okazji pielgrzymek Jana Pawła II.

Błonia są wpisane na listę zabytków Krakowa.

Wieliczka

Wieliczka jest miastem położonym 12 km od Krakowa, gdzie znajduje się jedna z najstarszych na świecie kopalni soli kamiennej. Jest jedynym obiektem górniczym na świecie, czynny bez przerwy od czasów średniowiecza do chwili obecnej. Podziemna trasa turystyczną wynosi 3,5 km i ciągnie się na głębokościach od 64 do 135 metrów.

Kopalnia posiada 9 poziomów, które sięgają 327 metrów głębokości. Podziemna Wieliczka to prawie 300 km chodników i około 3000 komór. Zwiedzający mają okazję zobaczyć wspaniałe kaplice, urokliwe podziemne jeziora, oryginalne urządzenia i sprzęt górniczy.

W kopalni panuje ponadto unikalny mikroklimat, który sprzyja prowadzonym na głębokości 135 metrów turnusom rehabilitacyjnym dla osób ze schorzeniami górnych dróg oddechowych.